بیوگرافی پدر گرافیک ایران ( استاد مرتضی ممیز )

بیوگرافی پدر گرافیک ایران ( استاد مرتضی ممیز ) مقدمه استاد مرتضی ممیز بنانگذار رشته گرافیک در ایران است و ما شاگردان این استاد به شمار  می رویم و بر گردن ما حقی در شناخت بیشتر ایشان می باشد در همین راستا بنده تحقیقی جامع و هر چند مختصر درباره ایشان ترتیب داده ام که امید دارم بتوانیم قدمی کوچک در راه شناخت آن بزرگ مرد هنرمند گذاشته باشیم . هنرمند گرافیست  پیشرو ایران، مرتضی ممیز، در سن 69  سالگی  روز شنبه پنجم آذر ماه 1384 برابر 26 نوامبر 2005 در تهران در گذشت. او در حدود سه سال بود که به سرطان مبتلا شده بود. ممیز پیشرو گرافیک نو در ایران است و بیشتر کسانی که در ایران و در این زمینه تحصیل کرده اند ، شاگردان و همکاران او بوده اند. کار نامه ی ممیز به اندازه ای بزرگ و درخشان است که کمتر کسی با او قابل مقایسه است. او با نشریات فرهنگی فراوانی در طول پنجاه سال گذشته همکاری کرده که همه از کارهای ماندگار زمانه ی ما شدند. او برای صد ها کتاب، جلد طراحی کرده است. طراحی صحنه از دیگر کارهای او است. تاسف در این است که پس از انقلاب با او خوشرفتاری  نشد  و درس هایش در دانشکده ی هنر های زیبا محدود شد. اینک او با کوله باری عظیم کوچ  کرد و دریغا که جانشینی ندارد.     بیوگرافی استاد مرتضی ممیز مرتضی ممیز متولد 4/6/1315 تهران، میدان مولوی و فرزند محمدعلی و خانم کوچک، جهانی که خود ساخت و ساخت و به اتمام رساند. مرتضی ممیز در سال 44 از دانشکده هنرهای زیبای تهران فارغ التحصیل شد و سه سال بعد گواهینامه ی طراحی غرفه و ویترین و معماری خود را از مدرسه عالی هنرهای تزیینی ِ پاریس دریافت نمود. گفتنی است دوره اخذ لیسانس ممیز 11 سال به طول انجامید و ممیز در این دوره به کارهای مختلفی چون کار در آتلیه گرافیکی و... مشغول بود. سیمای کاریش در این دوره در آثار متعدد روی جلد و پوستر نمایان می نمود. آثارش در این زمان نگاهی نخبه گر و پیشرو داشت. همچنین درگیری های فکری ممیز با نسل قدیمی که گرافیک را در آثاری خرد و همه فهم ِ لاله زار درک می کردند باعث گردید تا همواره با نظام گرافیکی ِ کم توانی در جامعه مواجه گردد که در آن گرافیست، تکنیسین خوانده می شد و اعتبار وی تنها به پول درک می گردید. شاید همین نظام کم توان باعث شد تا در سال 48 پیشنهاد ایجاد رشته گرافیک را به دانشکده ی هنرهای زیبا بدهد. بنیانگذاری این رشته برای دانشجویان هنر باعث گردید تا سیستم ناقص گرافیک که بدست ناتوان (و یا کم توان) نقاشان اداره می شد و می رفت به سمت انحطاط برود، جان بگیرد و تلاشی را برای پا گرفتن در خشکزارِ این سرزمین آغاز کند و در ادامه گرافیستهایی نوجو پدید آیند و برگ تازه ای از آثار گرافیک را بازگشایی نمایند. وی سرانجام در شب ِ 4/8/1384 چشم از جهان گرافیکی خود فرو بست.     مدیریت هنری در مجلات با نحوه و سبک کاری استاد مرتضی ممیز تا این زمان(1348) مرتضی ممیز به غیر از طراحی گرافیک برای کتابها و پوسترها، تلاشی را تحت عنوان مدیرهنری در مجلاتی چون ایران آباد(39) کتاب و کیهان هفته(40و41)، فرهنگ(40) کاوش(42و43)، نگین(44) آغاز نمود. مجلاتی که نحوه و سبک کاری ممیز را در جامعه تثبیت و معرفی نموده است. آثار ممیز در این دوره در کتاب هفته به چنان پرکاری و دوره ی خلاقی بدل می گردد که نام ممیز را به عنوان گرافیستی مولف و کم نظیر بر سر زبانها می اندازد، بسیاری از منتقدان تصویر سازی های ممیز در کتاب هفته را بهترین دوره ی کاری او می دانند اما خو ممیز در زمان نمایشگاه طراحان گرافیک سه قاره درباره این دوره آثارش گفت: کتاب هفته دوره عکس العملی من بوده است و مربوط به زمانبی است که دانشجوی هنرهای زیبا بودم و کار را بر اساس نظر و خواست استادانم انجام می دادم، همچنین ادامه کار ممیز در نشریات فرهنگ و نگین، راه را برای ورود گرافیستهای جوان و نوجوی دهه ی 40 مانند فرشید مثقالی باز می نماید. آثار روی جلد ممیز برای نشریه کتاب هفته نمونه هایی از چاپ (سیلک و لیتوگرافی) موفق و خلاقانه ای است که ارزشهای گرافیکی بسیار مفیدی را با خود به همراه دارد. تصویرسازی های درون کتاب نگاه نوجو و بی قرار او را که کمی متاثر از آثار گرافیکی اروپای شرق به خصوص لهستان و شوری سابق می نمود را داراست. این نگاه چنان از فیلتر مرتضی ممیز گذشت که تاثیر آن را بر جریان گرافیک و آثار گرافیستها می توان مشاهده نمود. روی جلدها در نگین و فرهنگ و زندگی نمونه ی برخورد خلاق و گرافیکی با موضوعاتی چون مشاهیر و ادبا می باشد که اگر چاپ نا مرغوب آن زمان را در دست پر خمیر ممیز، جذاب و حتی شاهکار بدانیم، کم بیجا نگفته ایم. در این دوره، صنعت چاپی که جای چندانی برای مانورِ تونالیته ها و رنگها ندارد با طراحی و شگردهای ممیز به دوره ای از کارهای خلاق و متفاوت بدل گردیده است و راه را برای ورود آثارِ آوانگارد در گرافیک می گشاید. می بایست به یاد آوریم در این دوره گرافیست از مرز برش کاغذ خود هم مطمئن نبودند و حاصل چاپ شده آثارشان معمولا فرق زیادی با نمونه طراحی شده داشته است ولی ممیز با مصالحه، سعی در ایجاد فضای کاری خلاق و پویا به نفع خویش می نماید. ممیز در این آثار به هیچ وجه گرفتار تولید آثاری صرفا ً تکنیکی نگردیده و همواره ابزار را در راه بیان ایده ها و افکارش به کار بست .     مسئولیت های استاد در دوران زندگی ممیز علاوه بر دانشکده ی هنرهای زیبا در دانشکده ی هنرهای تزیینی و دانشگاه فارابی نیز تدریس نمود او در دوران خدمت خود سمت های اجرایی متعددی بر عهده داشت که از آن جمله، رییس انتخابی کمیته هنرهای تجسمی یونسکو در تهران بوده است. عضو International Advertising Association نیویورک تا سال 54 بوده است و از سال 56 تاکنون نیز یکی از اعضای انجمن بین المللی طراحان گرافیک محسوب می گردد. مشاور هنری و داور چندین بینال و نمایشگاه در داخل و خارج از ایران محسوب می گردد. به مدیریت گروه گرافیک و عکاسی دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران، مدیریت و طراحی هنری جشنواره بین‌المللی فیلم تهران، ریاست هیات مدیره انجمن طراحان گرافیک، ریاست دوسالانه‌های گرافیک ششم، هفتم و هشتم، مشاورت هنری کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاه تهران و ریاست کمیته ایرانی طراحان گرافیک دنیا (AGL) می‌توان اشاره کرد .     مسئولیت های هنری استاد در نشریات در ادامه فعالیت مرتضی ممیز در دهه چهل، وی مدیر هنری نشریات ِ فرهنگ و زندگی(48تا57)، رودکی(50 - 57)، سینما(53و54)، معماری و هنر ایران(66)، کلک( 69 تاکنون)، نگاه نو(70تا78)، شریف(72 - 80)، تصویر(71 – 72 – 73 - 74)، فصلنامه خاورمیانه(73)، گفتگو(73تاکنون)، پیام امروز(73 - 79)، زمان(73 - 79) و جشنواره ی جهانی فیلم تهران(52 - 56) نیز به شمار می آید.     کارهای استاد در تئاتر و طراحی صحنه در حوزه ی تئاتر نیز با آثار «دیکته و زاویه» نوشته غلامحسین ساعدی و کارگردانی رشیدی در سال47 آغاز به کار نمود و طراحی صحنه ی این کار را بر عهده داشت و در ادامه طراحی صحنه هایی چون پرواربندان(ساعدی)، لئوکادیا(ژان آنوی- سمندریان)، وای بر مغلوب(ساعدی-رشیدی)، بازرس(گوگل-انتظامی) و...و همچنین طراح نورِ بازگشتی نیست(گلچهره سجادیه)، دندون طلا(داود میرباقری) و... را خلق نموده است. او علاوه بر آثار پوستر فیلم مانند ستارخان(علی حاتمی)، طبیعت بی جان(سهراب شهیدثالث)، مادر(علی حاتمی)، هامون(داریوش مهرجویی) و... سه انیمیشن کوتاه با عنوانهای: آنکه عمل کرد و آنکه خیال بافت(1350)، یک نقطه ی سبز(1351) و سیاه پرنده(1352) را در پرونده خویش دارد.     تصویرگری و کارهای گرافیکی استاد طراحی گرافیکی و تهیه ی پوستر برای صدها جلد کتاب و نشریه ی مختلف از دیگر کارهای ممیز است. ممیز با آشنایی با شورای کتاب کودک پا به دنیای ادبیات کودکان گذاشت و کتاب های "گ‍او زرد طلائ‍ی"، "پ‍ال‍ت‍و ق‍رم‍ز"، "ه‍ر ک‍س‌ خ‍ان‍ه‌ای‌ دارد"، "راه‌ خ‍ان‍ه‌ خ‍ورش‍ی‍د"، "ح‍ق‍ی‍ق‍ت‌ و م‍رد دان‍ا"، "آرزوه‍ای‌ ب‍زرگ"، "اف‍س‍ان‍ه‌ه‍ای‌ س‍رخ‍پ‍وس‍ت‍ان‌"، "ق‍ص‍ه‌ه‍ای‌ خ‍وب‌ ب‍رای‌ ب‍چ‍ه‌ ه‍ای‌ خوب"،‌ "ه‍ر ک‍ه‌ پ‍ی‍دا ک‍رد م‍ال‌ خ‍ودش"،‌ "آوای‌ ن‍وگ‍لان"، "دو ک‍دخ‍دا" و "گ‍رب‍ه‌ه‍ای‌ ش‍ی‍پ‍ور زن" را تصویرگری کرد. همچنین تصویرگر کتابهای بسیاری برای کودکان و نوجوانان محسوب می شود که مطرح ترین آنان مانند «اینک خورشید» نگاهی بسیار خلاق و جذاب در مقوله تصویر دارد، نگاهی پویا به پدیدآوری تصویرسازی کتاب کودک با مصالح تکرارشونده و درک مناسب از ویژگی های تصویر در خدمت متن. در تصاویر این کتاب با استفاده از فنون دستگاه کپی تصاویر طراحی شده توسط خود ممیز تکرار و کنار یکدیگر کلاژ گردیده است. آثار این کتاب نشان از هوش بالای طراح در گزینش و استفاده از تکنینک دارد. کتاب  هایی همچون بستور، حیاط پشتی مدرسه عدل آفاق، توکایی در قفس، داستان  های سندباد و ... قصه  های خوب، برای بچه  های خوب و همچنین کتاب «قصه های قرآن» که یکی از معروفترین آثار وی با تکنیک «اسکراچ برد» به حساب می آید راهی تازه در تهیه ی تصویر سیاه و سفیدِ کتابهای نوجوانان می باشد. اتفاقی که تاثیر آن را در آثار تصویرگران هم نسل و بعد از خود به صورتی جدی می توان پیدا نمود. تمام آثار چاپ شده و فعالیتهای گذشته وی در اعتلای گرافیک و گذر از «کم دانسته ها» موثر و توانا بوده است.     نمایشگاه های استاد مرتضی ممیز استاد در طول فعالیت‌های هنری خود بیش از 10 نمایشگاه اختصاصی و بیش از 70 نمایشگاه گروهی در ایران و سایر کشورهای جهان برپا کرد و طراحی گرافیکی و تهیه پوستر برای صدها جلد کتاب و نشریات مختلف توسط او انجام گرفت . نمایشگاه ها فردی او که عبارتند از : تالار عباسی 1339 – انجمن ایران و آمریکا 1339 – تالار دانشکده هنر های زیبا 1342 – تالار ایران 1344 و 1348 -  گالری تخت جمشید 1352 – مرکز فرهنگی بریش گلادباخ در آلمان در سال 1986 – هارد پوستر گالری آلمان 1988 – نگارخانه لاله 1375 – نگارخانه سیهون 1379 می باشد.     تالیف و ترجمه کتاب توسط استاد ممیز تالیف و ترجمه کتاب‌ها و مقالات متعدد ازجمله کتاب طراحی، نقاشی در سه جلد (‌1351) و طراحی تزیینی (‌1354)، نشانه‌ها (نمونه کارهای شخصی) (‌1362)، طراحی اعلان (‌1984)، تصویر و تصور (‌1368)، طراحی روی جلد (‌1368)، طراحی روی جلد (مجموعه آثار) (‌1382)، نیم قرن کار (مجموعه آثار) (‌1383)، و همچنین طراحی و کارگردانی سه فیلم انیمیشن برای فستیوال فیلم‌های کودکان کانون پرورش فکری تهران در سال‌های ‌52ـ‌1350 از دیگر فعالیت‌های اوست.     نقدی مختصر راجع به روند کاری استاد مرتضی ممیز صحبت درباره‌ی مرتضی ممیز همانقدر مشکل است که صحبت پیرامون گرافیک ایران. ایندو آنچنان با یکدیگر گره خورده‌اند و عجین شده‌اند که تفکیک آنها و جدا بررسی کردنشان از یکدیگر کمی دشوار و در پاره‌ای موارد غیر ممکن است. این دو عبارت یعنی مرتضی ممیز و گرافیک ایران به گونه‌ای با همدیگر آمیخته شده‌اند که هرگاه سخن از تاریخ معاصر گرافیک ایران را آغاز کنیم باید با نام ممیز شروع کنیم و هرگاه حضور جهانی و شناخته شدن گرافیک ایران را بخواهیم بررسی کنیم باید نام ممیز را در ابتدای کار بیاوریم و خلاصه صحبت از انجمن و تشکل، تصویرسازی و صفحه‌آرایی، پوستر و لوگو، تیتراژ و عنوان فیلم، جشنواره و بینال و هر حادثه‌ای پیرامون گرافیک به ناچار به نام مرتضی ممیز منتهی می‌شود. منتهی این مطلب کمی حساسیت کار را بیشتر میکند از آن جهت که نام ممیز پس از سالها کم‌کم به یک بت تبدیل شده و صحبت کردن راجع به آن کمی دشوار است. این مسئله خیلی اوقات از نقد صحیح کارهای او جلوگیری کرده و به نوعی نقد تصنعی فرمالیته را در پیش روی ما قرار میدهد که سراسر تعریف و تمجید و یا بدیهی فرض کردن بسیاری از مسائل است. از این جهت است که صحبت کردن پیرامون ممیز و آثارش سخت‌تر از بقیه مینماید و در برخورد با آنها باید جانب احتیاط را رعایت کرد. هر هنرمندی در دوران کاری خود دارای نقاط اوج و افول می‌باشد و کمتر هنرمندی پیدا می‌شود که پیوسته در اوج باشد و پایین و بالایی به لحاظ کمی و کیفی، محتوایی و تکنیکی در کارهایش نداشته باشد. از آنجا که جامعه، مسائل اجتماعی و محیط اطراف یک هنرمند بسته به نوع کار و روحیه‌ی او به نوعی مستقیم یا غیر مستقیم روند کاری او موثر هستند پس هر گونه تغییو دیدگاه یا سلیقه اجتماعی، یا هرگونه بحران یا چیزهایی از این قبیل در کار هنرمندی که با زمان خود پیش میرود موثر است. یکی از کارهای ممیز در گرافیک ایران را باید بنیانگذاری و بدعت گذاشتن تجربه‌های جدید در بسیاری از زمینه‌ها و جهات مختلف دانست. همین مسأله است که نام او را مصادف عبارت گرافیک نوین ایران می‌کند. او به عنوان یک رهبر هنری در جهت پیشبرد سواد بصری یک جامعه پرچم دار بوده و به خوبی آنرا به نسل‌های بعدی خو منتقل کرده است. کارهای ممیز نشان دهنده‌ی استعداد او در همه‌ی شاخه‌های گرافیک و توانایی‌های او در بکارگیری تکنیک‌هایی که به صورت خودجوش و غیرآکادمیک یعنی تجربی آموخته است می‌باشد. به عنوان مثال تصویرسازی‌هایی که او در دهه‌ی چهل انجام داده است. تصویرسازی‌هایی که او انجام داد همگی نشان از توانایی بالای او در بیشترین بهره‌گیری از ساده‌ترین ابزارهاست. با توجه به کمبود امکانات چاپی، عکاسی و تکنولوژی‌های دیگر ابداعات ممیز در جهت تأمین نیازهای تکنیکی‌اش در نوع خود بسیار جالب توجه و کم نظیر می‌باشد. این پختگی به مرور در کارهای دهه‌ی پنجاه در مجلات بیشتر می‌شود. اما صرف نظر از جنبه‌ی تکنیکی کارها درونمایه و مفهوم کارهای او نیز خود بسیار قابل بررسی است. دیدگاههایی که نسبت به داستانها و قصه‌ها در کارهای او مطرح شده است تا امروز تازگی و جذابیت‌های خود را حفظ کرده است. شاخه‌ی دیگر کارهای گرافیکی طراحی صفحات است که بسیار قبل‌تر آنها را شروع کرده و در دهه‌ی پنجاه این مسئله به طراحی روی جلد کتاب‌ها رسیده و تعداد کارهای طراحی روی جلدهایش نیز افزون و پربار شده است، به گونه‌ای که در نوع جایگذاری و عناوین و تیترها شروع به ساختار شکنی کرده است و یا به ایجاد فونت‌ پرداخت.       گفته های هنرمندان بزرگ ایرانی در مورد استاد ممیز نورالدین زرین‌کلک: فصل درخشانی از تاریخ هنر معاصر ما به‌نام اوست. به اعتقاد نورالدین زرین‌کلک، فصل درخشانی از تاریخ هنر ایران در زمان معاصر، بدون تردید به نام مرتضی ممیز ثبت شده و او به یادگار، میراث بزرگی از خودش باقی گذاشته است که بر میراث فرهنگی ایران می‌افزاید. زرین‌کلک در گفت‌وگو با خبرنگار بخش هنرهای تجسمی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، با اشاره به شروع بیماری ممیز در اوایل سالهای دهه‌ی 70 که سال‌ها ادامه داشت و به‌تدریج شدت گرفت و به پرواز او منتهی شد، متذکر شد: آثار ممیز هرگز از بین ما نرفته، برای اینکه آثار و کارهایی که او از خود باقی گذاشت، جریانی به وجود آورد که همچنان از طریق شاگردان و ادامه‌ دهندگان راهش پی گرفته خواهد شد. مرتضی ممیز سنگ نویی در بنای معماری گرافیک ایران گذاشت و این کار را هم با نهایت استادی انجام داد. وی در ادامه یادآور شد: پربارترین و درخشان‌ترین کارهای ممیز، در همان آغاز راهش بود که با "کتاب کوچه" همکاری می‌کرد و تقریبن کمتر اثری از او در آن دوران چاپ شد که فاقد ارزش هنری باشد. زرین‌کلک با بیان این‌که ممیز علاوه بر ویژگی‌های هنری، صاحب خصوصیات اخلاقی بسیار ویژه‌ای بود که آن‌ها را نادیده نمی‌توان گرفت، گفت: او همواره در توزیع هر امکانی که در ارتباط با گرافیک ایران برایش پیش می‌آمد، مشارکت می‌کرد. امکانات و موقعیت‌های بین‌المللی را فقط برای خودش نگه نمی‌داشت و باعث فراهم شدن فضا برای دیگران هم می‌شد، درحالیکه سراغ داریم از هنرمندان قدیمی که تمام اسرار کار را برای خود حفظ می‌کردند، ولو به قیمت از دست رفتن رموز کار با مرگ خودشان. اما گمان نمی‌کنم ممیز چیزی را به شاگردان خود منتقل نکرده باشد و این خلاف رسم جاری کشور ماست. زرین‌کلک در بخش دیگری از سخنانش خاطرنشان کرد: ممیز اگرچه تحصیلات آکادمیک گرافیک را در خارج از ایران آموخت، اما هیچ وقت علاقه و میلی به زندگی کردن در خارج از ایران پیدا نکرد و تقریبا تمام عمر خود را با هر چه بود و نبود، همین‌جا گذراند. دورانی که بعد از انقلاب در ایران هیچ فعالیت هنری انجام نمی‌شد، هیچ وقت ندیدم هوس و میل رفتن داشته باشد، با این‌که یک آدم بین‌المللی بود و همه جا، جا داشت. او در پایان تاکید کرد: بدون ریاکاری همیشه عشق ایران در قلبش بود و با همه‌ی سختی‌ها، ناملایمت‌ها و دورانی که در معرض اهانت‌های ناگوار قرار داشت، به این آب و خاک عشق می‌ورزید.   پرویز کلانتری: از پیش‌قراولان نوآوری بود. به گزارش ایسنا، پرویز کلانتری درباره خاطرات سال‌های دور از ممیز، گفته است: او فردی بدعت‌گذار و باهوش بود؛ ولی قوانین خشک دانشکده اجازه‌ی هیچ بدعتی نمی‌داد، بنابراین مرتضی به‌منظور شکست این فضا، موضوع پایان نامه خود را «ونوس» انتخاب کرد. وی افزود: نقاش با انتخاب این سوژه درواقع در مقابل یک ژوری سوگند خورد که به اصول زیبایی شناسی وفادار است و این وفاداری را با اثر ازدواج با ونوس نشان داد. هم‌دانشگاهی مرتضی ممیز گفت: او با نقاشی این اثر زیبای کلاسیک ضمن شاگرد اول شدن، در قالب طنزآلود، مخالفت خود را با قوانین خشک دانشکده نشان داد و نوآوری خویش را به اثبات رساند. وی با اشاره به پاتوق روشنگران در آن دوره گفت: در این دوره هنوز تصویرگری جا نیفتاده بود و سلیقه عام با آن همسو نبود و کسانی که امروز برای شما بنام هستند، آن زمان‌ها در کافه‌ها اشعارشان را می‌خواندند و دعوایشان می‌شد. در این دوره ممیز فردی بدعت‌گذار در حیطه تصویرگری بود. موقعی ما می‌توانیم متوجه بدعت‌گذاری او شویم که متوجه باشیم در این دوره آثار مینیاتوری حافظ رواج داشت. البته من مخالف جنبه‌های سنتی در هنر تصویرگری نیستم؛ اما به عقیده من مرتضی از پیش‌قراولان نوآوری در دنیایی بود که پر از تنش و سر و صدا بود.   علی‌اکبر صادقی: فرد فوق‌العاده‌ای از نظر اخلاقی و حرفه‌یی بود. علی‌اکبر صادقی هم گفته است: مرتضی ممیز به من خلاقیت و جرات نقاشی داد. او اولین معلم من است و من کسی نیستم که بخواهم و بتوانم از او تعریف کنم. او فرد فوق‌العاده‌ای از نظر اخلاقی و حرفه‌یی بود.   آیدین آغداشلو:  مرتضی ممیز از نظر تعهد، هنرمندی تمام و کمال و معلمی یگانه بود عنوان «پدر گرافیک ایران» قطعا برازنده‌ی شخصیت و کار ممیز خواهد بود. آیدین آغداشلو گفت: مرتضی ممیز عمر گرانقدر فرهنگی خود را وقف هنرهای تجسمی معاصر ایران کرد و تقریبا در تمامی رشته‌های آن و مخصوصا هنر گرافیک، وجودی موثر، نافذ و تعیین‌کننده داشت. به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، این هنرمند نقاش و گرافیست افزود: گرافیک معاصر ایران در پرتو کوشش‌های هنرمندانه و مدیریت درخشان او بود که به اعتلا و گسترش امروز خود رسید و عنوان «پدر گرافیک ایران» قطعا برازنده شخصیت و کار او خواهد بود. وی همچنین افزود: ممیز طی عمر پربارش زمینه‌سازی ارتباط میان هنر گرافیک ایران و جهان را با شایستگی تمام برعهده داشت. فهرست فعالیت‌های فرهنگی ممیز را که به 10 صفحه کامل بالغ می‌شود، در مقدمه کتاب نشانه‌های او می‌توان پی گرفت که در نوع خود جایگاهی یگانه و دست نیافتنی می‌نماید. و به اعتقاد وی تاثیر محمد بهرامی بر ممیز قابل توجه است . آیدین آغداشلو معتقد است: مرتضی ممیز، از درخشان‌ترین چهره‌های فرهنگ یکصد سال اخیر ایران بود و از حیث جامعیت و اثرگذاری و مدیریت و تعهد، هنرمندی، تمام و کمال و معلمی یگانه بود و هر چند جای او برای همیشه در عرصه هنر گرافیک ایران خالی خواهد ماند، اما شاگردان و همکاران و همراهان فراوان او، راهی را که با کوشش و دلبستگی و همت عظیم او آغاز شد، ادامه خواهند داد.     مصاحبه تلویزیونی به مجری گری داریوش ارجمند(بازیگر سینما) با استاد ممیز ابزارهایی که انسان برای بیان اندیشه هایش دارد چه چیز هایی هستند؟ طبیعی است که انسان می خواهد حرف بزند چرا؟ برای اینکه ارتباط برقرار کند، برای این ارتباط شاید به طور غریزی استفاده از علایمی می کند که می تواند تبدیل به زبان های مختلفی بشود، معروف ترین این زبان ها، زبان ادبی و گفتاری است، البته گفتاری و بعد ادبی. اما تنها زبانی که انسان با آن ارتباط برقرار می کند زبان گفتاری نیست، بلکه شما می بینید که در هنر های گوناگون هر کدام زبان ویژه ی خودشان را دارند، مثلا در زمینه هنرهای نمایشی و دراماتیک زبان های ویژه ای استفاده می شود ( با حرکات، تکنیک، با هنر میم و مجموعه خاصی از حرکت بدن انسان ) می توانید احساسات و فکری که در ذهنتان می گذرد و یا چیزی که در قلبتان می گذرد را به بیننده بیان کنید. در موسیقی یک زبان ویژه هست به نام زبان صوتی و یا زبان موسیقیایی است. و یکی دیگر از زبان ها زبان بصری است ( زبان تصویری ) ، البته زبان بصری به نظر من درست تر است چون با چشم شما باید جهان را درک بکنید و با چشم فکر خودتان را مطرح بکنید، این چشم چه چیزی را می بیند، شکل ها و تصاویر و خیلی از هنر ها هستن که مسئله بیان از طریق فرم و بعد رنگ که در واقع پشتوانه زبان فرم هستند، رنگ در واقع مثل یک همراه ویژه برای بهتر نشان دادن فرم ها به کار گرفته می شود و خود رنگ زبان نیست و ما زبانی به نام زبان رنگ نمی شناسیم. هر چند که رنگ در مواقعی می تواند تبدیل به فرم بشود. مثلا شما در نقاشی های انتزاعی می بینید که رنگ ها بیانگر می شوند و انتخاب رنگ ها از طریق انسان بیانگر نحوه تفکر و شخصیت شماست، رنگ ها معانی مختلفی دارند، که در جاهای خودش مطرح می شود، نه تنها در زمینه مسائل هنر در جاهای اقلیمی رنگ های مخصوص خودشان را دارند و بیان و ارتباط خاصی را به وجود می آورند. البته زبان های دیگری هم هست و اشارات دیگری هم هست، که این ها را می توان به عنوان زیر مجموعه ی زبان هایی دانست که عرض کردم.   انسان چگونه کلمات این زبان ( زبان بصری ) را یافته است ؟ خوب این منشاء هایی دارد که افراد متخصص زیادی در مورد این صحبت کرده اند، اما کار من استفاده از این زبان است، بشر به هر طریقی چنین نیازهایی را داشته و این زبان ها بر اساس نیازهای او بوجود آمده اند، به نظر من نیاز به ارتباط با دیگران منشاء تمام این زبان ها بوده است. بشر این زبان ها را اختراع کرده و خط را نیز همچنین، خط یک نوع زبان تصویری است، و اما برای خود رشته ی جداگانه است و برای تعالی خود کوشش های جداگانه ای داشته است، بشر به خاطر نیازهایش به این اختراعات و خلاقیت های فوق العاده رسیده که ما فعلاً داریم آن میراث را ادامه می دهیم و اگر خدا بخواهد بتوانیم کمی بیشتر آن را وسیع تر بکنیم.   استاد ممیز به ما بگویید که گرافیک چیست؟ برای تعریف گرافیک زمان می خواهد و مثل تعریف هنر است که دانشمندان، متخصصین یک زمانی برای تعریف آن تلاش کردند و هر کدام تعریف های گوناگونی را بیان کردند که امروزه آن تعریف ها با معنی هنر امروزی اطباق ندارد و برای همین هست که نمی توان گرافیک را تعریف کرد.   اگر در مورد گرافیک و روابط آن با نقاشی و هنر صحبت بکنیم شاید بتوانیم برای گرافیک که شاید تعریف جامعی هم نباشه برسیم و چرا اصلا اسمش گرافیک است ؟ خوب این به دلیل کلمه یونانی اولیه هست که کلمه نگاشتن است، که این لغت ریشه یونانی دارد و سپس تبدیل شده به یک لغت عمومی که در تمام نقاط دنیا این را گرافیک تلفظ می کنند. و معنای این رشته عبارت است از ایجاد ارتباط با تصاویر و نقوش ، البته این تعریف هم فقط برای گرافیک نیست چون سینما، تئاتر، عکاسی و معماری هم همین کا ررا می کند . البته قبلاً می گفتند: آن طراحی سیاه و سفید که فقط بایک طرح یا متن سیاه و زمینه ای که معمولاً سفید بود، استفاده می کردند را گرافیک می نامیدند در حالی که الآن از آن معنا اثری نمانده است . و دیگر این نیست بلکه گرافیک مجموعه ای از ارتباطات تخصصی اندیشمندانه ای است که با نقوش و فرم برای یک نیاز عمومی مطرح می شود . و الآن گرافیک از هر هنر دیگری استفاده می کند حتی از موسیقی، معماری، از عکس و همه چیز که با تخصص گرافیست تبدیل میشود به یک اثر گرافیکی که می تواند از کلمه استفاده بکند یا نه، زیرا که کلمه یکی از عناصر بسیار نزدیک و خانوادگی گرافیک است و هر جا که یک طرح گرافیکی است در کنارش استفاده از کلمه و یک لغت هم شده است، البته در بخش هایی از گرافیک از کلمه استفاده نمی کنند، در حالی که ما می بینیم در دوران قدیم گرافیک فقط یک نوع چاپ و یا طراحی سیاه و سفید بود و این در خدمت نشر و نوشتن و توضیح تصویری و شرح تصویری آن مطلب بود . که امروزه خود گرافیک یک مطلب جداگانه است و البته امروزه یک چیزی به اسم ارتباطات تصویری بوجود آمده که در حال توسعه است و گرافیک الآن یکی از زیر مجموعه های آن است و گرافیک تبدیل به یکی از ابزار و کارگران ارتباطات تصویری شده است .   یعنی یک فیلم ساز می تواند یک فیلم گرافیکی بسازد ؟ بله، دقیقاً می تواند، که از آنها می توان به فیلم های انیمیشن و طراحی متحرک اشاره کرد، و برای این نیز نمی توان اسم خاصی گذاشت. و این جهان متحول نمی گذارد که ما در روی یک خط و حتی در روی یک نقطه ماندگار بشویم ممکن است این لحظه 10 سال یا 30 سال هم طول بکشد ولی آدم از این لحظه هم رد می شود و بنابراین نمی توانیم روی این اسم بگذاریم، اما اسم های ریشه ای سنتی بعضی وقت ها خوب بیان شده مانند همین گرافیک که ماندگار است ولی هیچ وقت نمی توانیم معنای خاصی به گرافیک بدهیم، گرافیک مانند کلمه فرهنگ، وطن هست .   استاد ممیز به نظر شما سابقه ی گرافیک چگونه بوده است که امروزه به این حد به تکامل رسیده است و شروع آن در جهان و ایران چگونه بوده است ؟ شروع آن که از کلمه گراف ان یونانی است که این نام برای این نوع ارتباط تصویری انتخاب شده است و پیشرفت کرد و وسیع تر شد و بعد ها ما آمدیم این را مثل سینما و چیز های دیگر از اروپا گرفتیم و در سابقه نگارگری قدیم ما چیزی به اسم گرافیک نمی شناختند، اولین طراح گرافیک ایران برادر کمال الملک بوده است و عموی بزرگ بنده بوده است که برای اولین روزنامه های ایران مانند شرف و شرافت  را طراحی کرد، آن ها در آن زمان کلمه ی گرافیک را نمی شناختند، و اگر از آنها می پرسیدید چه کار کردی ؟ می گفتند که من یک نقاشی کرده ام برای فلان مجله تا روزنامه که چاپ شده است و طراحی را هم بخش مقدماتی کار نقاشی حساب می کردند. در حالی که کلمه طراحی که با کلمه Design انگلیسی اگر بخواهیم بگوییم برای خودش شخصیت ویژه ای دارد، اما فرانسوی ها کلمه دسن را به کار می برند که دقیقاً همان طراحی که ما در زبان فارسی می گوییم هست و همان معنا را می دهد . بنابراین ما یک روزی مجبور بودیم که چاپ را در ایران مطرح بکنیم و به همراه آن این مسئله تصویر سازی برای این کار پیش آمد، مسئله ی طراحی حروف پیش آمد بعد مسئله ی نشانه سازی بوجود آمد و این ها چیزهایی بودند که بر اساس نیاز بوجود آمدند که این هم اسمش تقلید و مصرف مجانی از اطلاعات دیگران نیست، برای مثال ما امروزه به جای لغت تلویزیون چه چیزی می توانیم بگذاریم ؟ هر اسم دیگری بگذاریم به نظر خنده دار می آید و این در تمام نقاط دنیا هست. اهمیت زبان تصویری با سایر زبان ها در این است که زبان تصویر سریع تر و بهتر قابل درک است برای عموم مردم.   پس گرافیک به نظر شما یک نوع نقاشی بوده است و حال به نظر شما مرزهای بین هنر گرافیک و هنر نقاشی چه چیزهایی هستند؟ در چه چیز هایی مشترکند؟ و در کجا ها غیر مشترک ؟ یک زمانی گرافیک بخش مقدماتی نقاشی بوده است همان طراحی و در آن زمان خیلی از کارهای گرافیکی توسط نقاشان انجام می شد. برای مثال بخشی از آن آمد توسط خوشنویسان و نویسندگان ( با تعریف آن دوران ) طراحی گرافیک شد . ( تعریف آن دوران از گرافیک : استفاده از یک رنگ برای نمایش یک فرم یا یک شی ) . امروزه نه تنها بین نقاشی و گرافیک بلکه در بین خیلی از رشته های هنری دیگر این مرزها از بین رفته است، به دلیل همان نیاز بشر برای گسترش و نمایش و خواست ها و نیازهای خودش که مطرح کرده است . آخرین سخنان این استاد بزرگ در این برنامه در مورد فکر کردن بود و استاد به فکر کردن و دقت کردن به تمام چیزهایی که در محیط اطراف ما هستند اشاره های زیادی کرد و سفارش کرد که از تفکر در اول هر کاری غافل نشویم . من باید در وسعت پیدا کردن ذهنی و فرهنگی جامعه خودم کوشا باشم، کار یک گرافیست درمان هست، درمان ارتباط با زبان ویژه ی تصویر بنابراین یک گرافیست باید تلاش کند برای درمان این بیماری و کار بنده هم همین است. من سعی کردم با فرهنگ ایرانی خودم کار درست بی عیب بسازم، کار درست بی عیب .     افتخارات و جوایز استاد ممیز وی به واسطه‌ی فعالیت و دستاوردهای هنری فراوان، به دریافت جوایز و نشان‌های معتبر کشوری و بین‌المللی مفتخر شده است که از این میان به موارد زیر می‌توان اشاره کرد: -        جایزه بهترین طراحی کتاب کودک سال های 45-1342 -        مدال رتبه اول دانشجوی ممتاز دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران 1344 -        برنده مدال طراحی نمایشگاه بین المللی طراحی ژورنیزی فرانسه 1966 -        طراح شاعر برای طراحی پوستر های سینمایی فستیوال سینمایی کان 1975 -        جایزه و مدال بهترین پوستر های سینمایی جشنواره فجر تهران 1369- 1366 – 1365 -        جایزه بهترین آثار طراحی نشانه های دهه 80 میلادی 1990 -        و ده ها جایزه و تقدیرنامه و دیپلم های افتخار دیگر ...       مختصر مشخصات استاد مرتضی ممیز ·        متولد ۱۳۱۵ تهران، بازار حضرتی ·        فارغ التحصیل رشته نقاشی دانشکده هنرهای زیبا، تهران ۱۳۴۲ ·        گواهینامه طراحی غرفه و معماری داخلی از مدرسه عالی هنرهای تزئینی پاریس ۱۹۶۸ ·        بانی رشته گرافیک در دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران ۱۳۴۸ ·        استاد رشته گرافیک دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران از۱۳۴۷ ·        رئیس انتخابی کمیته هنرهای تجسمی کمیسیون ملی یونسکو در تهران از ۱۳۵۲ تا ۱۳۶۱ ·        بانی و دبیر اجرایی بی ینال هنری گرافیک ۵۸، ۱۳۵۶ ·        عضو انجمن بین المللی طراحان گرافیک از ۱۳۵۶ ·        رئیس هئیت مدیره انجمن گرافیک ایران ۱۳۷۶ ·        ۱۴ جلد کتاب در زمینه گرافیک ·        بیش از ۱۵۰ مقاله و نقد هنری از ۱۳۴۱ تاکنون ·        مقدمه بیش از ۲۱ کتاب و کاتالوگ هنری ·        ۲۵ مقاله در باره هنرمندان از ۱۳۴۴ ·        سایت اینترنتی استاد ممیز    http://www.momayez.ir     حرف آخر چندان مبالغه نخواهد بود اگر بگویم واژگان گرافیک آکادمیک امروز، عمری به اندازه ی استاد مرتضی ممیز دارد یا شاید بهتر بگویم عمری وابسته به استاد ممیز دارد. استاد ممیز در طول نیم قرن فعالیت هنری خود در ایران و عرصه ی هنر بین المللی، در احیا و ابداع هنر گرافیک در ایران و پیشبرد و گسترش فرهنگ ملی و سنت های ارزشمند هنری و کسب افتخار در عرصه ی بین المللی، نقش بارزی داشت . در پایان این تحقیق خوشحالم که توانسته ام کاری هر چند کوچک در این راه انجام داده و به عنوان دانش جوی رشته گرافیک این تحقیق را با موفقیت به پایان برسانم و آنرا به عنوان  هدیه ای کوچک به پدر گرافیک ایران تقدیم نمایم . روحش شاد و یادش گرامی باد     منابع : ·        سایت اینترنتی استاد مرتضی ممیز   http://www.momayez.ir ·        وبلاگ چهره های ماندگار    http://243.blogfa.com/post-48.aspx ·        سایت اینترنتی فرهنگ و هنر–هنرهای تجسمی    http://www.adsdot.net/mm.htm ·        وبلاگی با نام مرتضی ممیز    http://star-3.blogsky.com ·        برنامه تلویزیونی طلوع ماه ( شبکه یک ) ، مصاحبه با استاد مرتضی ممیز   محقق : رامین باقرزاده